Unijny system ochrony oznaczeń geograficznych obejmuje oznaczenia geograficzne produktów rolnych i środków spożywczych oraz oznaczenia geograficzne napojów spirytusowych.

I. Oznaczenia geograficzne produktów rolnych i środków spożywczych

Aktem prawnym regulującym problematykę ochrony tych produktów jest
:

  • Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 z dnia 21 listopada 2012 r. w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych, które zastąpiło wcześniej obowiązujące w tym zakresie rozporządzenia Rady (WE) nr 510/2006 oraz nr 509/2006. Wdrożenie rozporządzenia 1151/2012 pozwoliło na ujednolicenie kwestii związanych z ochroną nazw produktów rolnych i środków spożywczych;

  • Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) nr 664/2014 z dnia 18 grudnia 2013 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 w odniesieniu do ustanowienia symboli unijnych dotyczących chronionych nazw pochodzenia, chronionych oznaczeń geograficznych i gwarantowanych tradycyjnych specjalności oraz w odniesieniu do niektórych zasad dotyczących pochodzenia paszy i surowców, niektórych przepisów proceduralnych i niektórych dodatkowych przepisów przejściowych (Dz. Urz. UE L 179 z 19.6.2014, str. 17)

  • rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 668/2014 z dnia 13 czerwca 2014 r. ustanawiającym zasady stosowania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych (Dz. Urz. UE L 179 z 19.6.2014, str. 36).

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE)  nr 1151/2012 rozróżnia trzy kategorie nazw objętych ochroną:

1. Chroniona Nazwa Pochodzenia;

2. Chronione Oznaczenie Geograficzne;

3. Gwarantowana Tradycyjna Specjalność.

Kategorie te różnią się stopniem powiązania ze specyficznym obszarem geograficznym, którego nazwę noszą.

Chroniona Nazwa Pochodzenia (w jęz. ang. Protected Designation of Origin – PDO) to nazwa, którą określa się produkt:

– pochodzący z określonego miejsca, regionu lub, w wyjątkowych przypadkach, kraju,

– którego jakość lub cechy charakterystyczne są w istotnej lub wyłącznej mierze zasługą szczególnego środowiska geograficznego, na które składają się czynniki naturalne i ludzkie; oraz

– którego wszystkie etapy produkcji odbywają się na określonym obszarze geograficznym.

Produkty sygnowane chronioną nazwą pochodzenia w systemie unijnym oznacza się następującym oznaczeniem:

chroniona nazwa pochodzenia

Chronione Oznaczenie Geograficzne (w języku ang. Protected Geographical Indications – PGI) oznacza nazwę regionu, określonego miejsca lub w wyjątkowych przypadkach kraju, która służy do oznaczenia produktu rolnego lub środka spożywczego:

– pochodzącego z określonego miejsca, regionu lub kraju;

– którego określona jakość, renoma lub inna cecha charakterystyczna w głównej mierze wynika z tego pochodzenia geograficznego; oraz

– którego przynajmniej jeden etap produkcji odbywa się na tym określonym obszarze geograficznym.

Produkty sygnowane chronionym oznaczeniem geograficznym w systemie unijnym oznacza się następującym oznaczeniem:

chronione oznaczenie geograficzne

Według Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012  Chronione Nazwy Pochodzenia i Chronione Oznaczenia Geograficzne mogą być zarejestrowane na następujące produkty rolne i środki spożywcze:

- piwo,
- czekolada i produkty pochodne,
- chleb, ciasto, ciastka, wyroby cukiernicze, herbatniki i inne wyroby piekarnicze,
- napoje z ekstraktów roślinnych,
- makarony,
- sól,
- naturalne gumy i żywice,
- pasta musztardowa,
- siano,
- olejki eteryczne,
- korek,
- koszenila,
- kwiaty i rośliny ozdobne,
- bawełna, wełna, wiklina, len międlony, skóra, futro, pierze

Aby produkt mógł zostać zarejestrowany jako Gwarantowana Tradycyjna Specjalność, musi posiadać „specyficzny charakter”, to znaczy cechę lub zespół cech, które wyraźnie odróżniają go od innych, podobnych do niego. Musi być wytwarzany przy użyciu tradycyjnych surowców lub charakteryzować się tradycyjnym składem, lub sposobem produkcji, nie musi być on jednak związany z obszarem geograficznym.

Nazwa kwalifikuje się do zarejestrowania jako Gwarantowana Tradycyjna Specjalność, jeżeli opisuje ona określony produkt lub środek spożywczy, który:

– otrzymano z zastosowaniem sposobu produkcji, przetwarzania lub składu odpowiadającego tradycyjnej praktyce (co najmniej 30 lat) w odniesieniu do tego produktu lub środka spożywczego; lub

– został wytworzony z surowców lub składników, które są tradycyjnie stosowane.

Aby nazwa mogła zostać zarejestrowana, jako Gwarantowana Tradycyjna Specjalność musi ona:

– być tradycyjnie stosowana w odniesieniu do określonego produktu; lub

– oznaczać tradycyjny lub specyficzny charakter danego produktu.

Produkty sygnowane Gwarantowaną Tradycyjną Specjalnością w systemie unijnym oznacza się następującym oznaczeniem:

gwarantowana tradycyjna specjalność

Według Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012  Chronione Nazwy Pochodzenia i Chronione Oznaczenia Geograficzne mogą być zarejestrowane na następujące produkty rolne przeznaczone do spożycia:

- gotowe dania,
- piwo,
- czekolada i produkty pochodne,
- chleb, ciasto, ciastka, wyroby cukiernicze, herbatniki i inne wyroby piekarnicze,
- napoje z ekstraktów roślinnych,
- makarony,
- sól.

Najważniejsza różnica między tymi rodzajami oznaczeń polega na sile związku danego produktu z miejscem jego pochodzenia. Chronione Nazwy Pochodzenia stosuje się do produktów bardzo silnie związanych z danym obszarem geograficznym. Aby korzystać z Chronionej Nazwy Pochodzenia zarówno produkcja surowców, jak i wszystkie etapy produkcji muszą się odbywać na danym (zdefiniowanym) obszarze. W przypadku Chronionego Oznaczenia Geograficznego produkt musi być wytwarzany w regionie, którego nazwę nosi, ale w odróżnieniu do Chronionej Nazwy Pochodzenia, przynajmniej jedna z trzech faz produkcji (produkcja, przetwarzanie lub przygotowanie) musi odbywać się na danym obszarze, a w przypadku Gwarantowanej Tradycyjnej Specjalności produkt ten wcale nie musi być związany z regionem, ale musi posiadać specjalny oparty na tradycji zespół cech.

Tak więc na podstawie właściwości danego produktu, to producent decyduje czy będzie ubiegał się o ochronę chronionej Nazwy Pochodzenia, Chronionego Oznaczenia Geograficznego czy Gwarantowaną Tradycyjną Specjalności.

Co więcej, Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE)  nr 1151/2012  definiuje również pojęcie nazw rodzajowych, które nie mogą zostać objęte ochroną. Nazwy rodzajowe to nazwy produktów rolnych lub środków spożywczych, które mimo, iż dotyczą miejsca, regionu lub kraju, w którym dany produkt został pierwotnie wytworzony lub wprowadzony na rynek – zostały przyjęte jako nazwy zwyczajowe danego produktu w Unii;

Procedura rejestracyjna

W Polsce jednostką odpowiedzialną za prowadzenie systemu rejestracji produktów o określonym pochodzeniu geograficznym i specyficznej, tradycyjnej jakości, w rozumieniu przepisów unijnych jest Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Procedury rejestracji nazw jako chronionych oznaczeń geograficznych lub chronionych nazw pochodzenia oraz zasady rejestracji nazw jako gwarantowane tradycyjne specjalności na szczeblu unijnym są do siebie bardzo zbliżone i przebiegają dwuetapowo. Etap pierwszy prowadzony jest w kraju członkowskim, drugi natomiast na poziomie Komisji Europejskiej.       
  
Postępowanie rejestracyjne wszczynane jest na wniosek. Do złożenia wniosku o rejestrację uprawniona jest wyłącznie „grupa”, czyli organizacja producentów lub przetwórców tego samego produktu rolnego lub środka spożywczego. Pojedyncze osoby fizyczne lub prawne mogą złożyć wniosek wyjątkowo, pod warunkiem że są jedynymi producentami czy przetwórcami na danym terenie. W przypadku nazwy określającej transgraniczny obszar geograficzny kilka grup może złożyć wspólny wniosek.

Wniosek o rejestrację jest najpierw sprawdzany na szczeblu krajowym pod kątem zasadności jego wniesienia oraz spełnienia wymogów formalnych (musi być kompletny i zawierać niezbędne dokumenty). Bardzo istotną częścią wniosku jest specyfikacja produktu zawierająca nazwę, opis i inne szczegółowe informacje o produkcie. W przypadku przeprowadzenia pełnej procedury na szczeblu krajowym wniosek przekazywany jest do Komisji Europejskiej w Brukseli. Od momentu przekazania wniosku do czasu podjęcia decyzji o rejestracji przez Komisję Europejską, przyznawana jest na szczeblu krajowym tzw. ochrona tymczasowa. Ochrona tymczasowa wygasa w dniu wydania decyzji o rejestracji przez Komisję Europejską. Za skutki ochrony tymczasowej na szczeblu krajowym, jeśli nazwa nie została zarejestrowana na szczeblu wspólnotowym, odpowiedzialność ponosi dane państwo członkowskie.

W ciągu sześciu miesięcy, od momentu otrzymania wniosku, Komisja przeprowadza badanie, czy wniosek jest uzasadniony i czy spełnia wymogi określone w przepisach.

W przypadku, gdy Komisja uzna, że wniosek spełnia wszystkie wymagania niezbędne do dokonania rejestracji, wydaje decyzję o publikacji skróconego wniosku w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. W terminie sześciu miesięcy od daty publikacji mogą być składane sprzeciwy co do rejestracji oznaczenia geograficznego i/lub nazwy pochodzenia.

Sprzeciw jest dopuszczalny w szczególności, jeżeli:

  1. Produkt nie spełnia wymaganych warunków.
  2. Nazwa jest nazwą rodzajową.
  3. Rejestracja nazwy spowoduje konflikt pomiędzy znakiem towarowym a oznaczeniem geograficznym.
     

Komisja bada dopuszczalność sprzeciwów. Komisja odrzuca sprzeciwy, jeżeli uzna je za niedopuszczalne. W tym przypadku nazwa zostanie zarejestrowana. W sytuacji, gdy Komisja uzna sprzeciw za dopuszczalny, wzywa zainteresowane strony do podjęcia odpowiednich konsultacji.

O ile oświadczenie o sprzeciwie nie zostało złożone w ciągu sześciu miesięcy lub jeżeli w wyniku procedury sprzeciwowej została wydana decyzja o rejestracji, nazwa zostaje wpisana do Rejestru Chronionych Nazw Pochodzenia, Chronionych Oznaczeń Geograficznych lub Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności prowadzonego przez Komisję Europejską.

Warto pamiętać, że ochrona obejmuje nie tylko same oznaczenia, lecz również produkty nimi opatrywane. Produkty te muszą jednak być zgodne ze specyfikacją, gdyż w innym wypadku nie będzie możliwe używanie dla nich zarejestrowanych oznaczeń.

 

Do dnia dzisiejszego Polska zarejestrowała w Komisji Europejskiej 15 oznaczeń na produkty rolno-spożywcze. Przykładem takich chronionych polskich produktów jest:

oscypek
Oscypek

rogal świętomarciński
Rogal Świętomarciński

jabłko grójeckie
Jabłko Grójeckie

Narzędziem służącym do wyszukania Rejestru Chronionych Nazw Pochodzenia, Chronionych Oznaczeń Geograficznych lub Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności jest eAmbrosia – the EU geographical indications register.

II. Oznaczenia geograficzne napojów spirytusowych

Obok wspólnotowego systemu ochrony oznaczeń geograficznych produktów rolnych i środków spożywczych, funkcjonuje również wspólnotowy system ochrony oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych. W tym zakresie obowiązują aktualnie przepisy Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/787 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie definicji, opisu, prezentacji, etykietowania napojów spirytusowych, stosowania nazw napojów spirytusowych w prezentacji i etykietowaniu środków spożywczych, ochrony oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych, wykorzystywania alkohol etylowego i destylatów pochodzenia rolniczego, uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 110/2008 (Dz. Urz. UE L 130 z 17.05.2019, str. 1).

Zgodnie z definicją zawartą w przedmiotowym rozporządzeniu, oznaczeniem geograficznym napoju spirytusowego jest oznaczenie wskazujące na pochodzenie napoju spirytusowego z terytorium kraju lub z regionu, lub miejsca na tym terytorium, w przypadku gdy określona jakość, renomę bądź inną cechy napoju spirytusowego zasadniczo wynikają z jego pochodzenia geograficznego.

Wykaz napojów spirytusowych z oznaczeniami geograficznymi zawarty został w Rejestrze oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych. Wniosek o włączenie oznaczenia geograficznego do tego rejestru składany jest do Komisji Europejskiej przez państwo członkowskie, z którego pochodzi dany napój spirytusowy. Komisja, po sprawdzeniu wniosku i jego akceptacji, podejmuje decyzję co do rejestracji oznaczenia geograficznego w tym rejestrze.

W rejestrze tym znajduje się wiele znanych napojów spirytusowych (np. Scotch Whisky), w tym również dwa polskie oznaczenia geograficzne:

  1. wódka ziołowa z Niziny Północnopodlaskiej aromatyzowana ekstraktem z trawy żubrowej / Herbal vodka from the North Podlasie Lowland aromatised with an extract of bison Grass,

  1. „Polska Wódka / Polish Vodka”

Narzędziem służącym do wyszukania oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych jest eAmbrosia – the EU geographical indications register.

Natomiast w prawie polskim ochrona oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych została uregulowana w ustawie z dnia 18 października 2006 r. o wyrobie napojów spirytusowych oraz o rejestracji i ochronie oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych. Zgodnie z tą ustawą, na szczeblu krajowym tworzona jest krajowa lista chronionych oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych. Organem właściwym do prowadzenia tego postępowania jest minister właściwy do spraw rynków rolnych (obecnie Minister Rolnictwa  i Rozwoju Wsi).

Więcej informacji nt. Unijnego i krajowego systemu ochrony oznaczeń geograficznych obejmuje oznaczenia geograficzne produktów rolnych i środków spożywczych oraz oznaczenia geograficzne napojów spirytusowych można znaleźć na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi dostępnej pod tym linkiem.