Wynalazki i wzory użytkowe są przedmiotami ochrony, na które Urząd Patentowy RP udziela praw wyłącznych. Na wynalazki udzielane są patenty, a na wzory użytkowe udzielane są prawa ochronne.
Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (Dz. U. z 2017 r., poz. 776 z późn. zm.) [zwana dalej Pwp] podobnie jak inne akty prawne na świecie dotyczące dziedziny własności przemysłowej, nie definiuje pojęcia wynalazku.
Ustawa ta wskazuje natomiast, na jakie wynalazki może być udzielona ochrona.
I tak art. 24 Pwp stanowi, że „patenty są udzielane – bez względu na dziedzinę techniki – na wynalazki, które są nowe, posiadają poziom wynalazczy i nadają się do przemysłowego stosowania”.
Tak zdefiniowany wynalazek podlegający opatentowaniu musi być rozwiązaniem o charakterze technicznym.
W ustawie wskazano ponadto, co należy rozumieć pod pojęciem wynalazku biotechnologicznego. Zgodnie z art. 931 Pwp pod pojęciem tym rozumie się wynalazek w rozumieniu art. 24 Pwp, dotyczący wytworu składającego się z materiału biologicznego lub zawierającego taki materiał albo sposobu, za pomocą którego materiał biologiczny jest wytwarzany, przetwarzany lub wykorzystywany.
Za wynalazki biotechnologiczne, na które mogą być udzielone patenty, uważa się w szczególności wynalazki:
- stanowiące materiał biologiczny, który jest wyizolowany ze swojego naturalnego środowiska lub wytworzony sposobem technicznym, nawet jeżeli poprzednio występował w naturze;
- stanowiące element wyizolowany z ciała ludzkiego lub w inny sposób wytworzony sposobem technicznym, włącznie z sekwencją lub częściową sekwencją genu, nawet jeżeli budowa tego elementu jest identyczna z budową elementu naturalnego; zgłoszenie dotyczące sekwencji lub częściowej sekwencji genu powinno ujawniać ich przemysłowe zastosowanie;
- dotyczące roślin lub zwierząt, jeżeli możliwości techniczne stosowania wynalazku nie ograniczają się do szczególnej odmiany roślin lub rasy zwierząt.
Za wynalazek nie uważa się ciała ludzkiego w różnych jego stadiach formowania się i rozwoju ani zwykłego odkrycia jednego z jego elementów, włącznie z sekwencją lub częściową sekwencją genu.
Wzorem użytkowym jest nowe i nadające się do przemysłowej zastosowania rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu lub budowy przedmiotu o trwałej postaci albo przedmiotu składającego się ze związanych ze sobą funkcjonalnie części o trwałej postaci (art. 94 ust. 1 Pwp).
Wymóg postaci przedmiotu uważa się za zachowany także wówczas, gdy wytwór według wzoru użytkowego zdefiniowany jest przestrzennie przez powtarzalne elementy o stałym stosunku rozmiarów (art. 94 ust. 2 Pwp).
Wymóg trwałej postaci przedmiotu uważa się za zachowany także wówczas, gdy wytwór według wzoru użytkowego zmienia swoją postać w związku z korzystaniem zgodnym z przeznaczeniem. (art. 94 ust. 3 Pwp).
Jak wynika z powyższej definicji, wzorem użytkowym nie mogą być rozwiązania niezdeterminowane co do ukształtowania przestrzennego: sposoby, układy (np. elektryczne, hydrauliczne lub pneumatyczne), algorytmy czy wytwory bezpostaciowe (np. maści lub roztwory).
Ponadto Pwp określa, w art. 28 (w związku z art. 100 odnośnie do wzorów użytkowych), te rozwiązania, które nie mogą być uznane za wynalazki i wzory użytkowe.
Za wynalazki i wzory użytkowe nie uważa się w szczególności:
- Odkryć, teorii naukowych, metod matematycznych;
- Wytworów o charakterze jedynie estetycznym;
- Schematów, zasad i metod przeprowadzania procesów myślowych, rozgrywania gier lub prowadzenia działalności gospodarczej;
- Przedstawienia informacji.
Powyższych rozwiązań nie uważa się za wynalazki i wzory użytkowe, o ile zgłoszenie dotyczy wymienionych rozwiązań jako takich.
Za wynalazki i wzory użytkowe nie uważa się także:
- Wytworów lub sposobów sprzecznych z zasadami nauki, np. perpetuum mobile, magiczna różdżka
Więcej na temat kryteriów, jakie muszą spełniać wynalazki i wzory użytkowe, aby mogły podlegać ochronie można przeczytać w dziale „Zdolność patentowa i zdolność ochronna”.